Μίκης Θεοδωράκης (1925 – 2021)
Αποσπάσματα δημοσιευμάτων με αφορμή τον θάνατό του από την Εφημερίδα “Καθημερινή”
Νίκος Κωνσταντάρας
10.09.2021
… Με τον θάνατό του ουδείς κινδυνεύει να δυσαρεστηθεί πάλι από τον Μίκη. Αντίπαλες ομάδες σπεύδουν να ταυτιστούν με αυτόν, να τον δοξάσουν, να αποκτήσουν κάτι από τη λάμψη του. Η ανάγκη του καθενός να τον παρουσιάσει και ως «δικό του» και ως «οικουμενικό» είναι από τα λίγα κοινά που μοιραζόμαστε. Για τον Μίκη, που ήθελε τους Ελληνες ενωμένους, αυτή η νίκη ταιριάζει για το τέλος μιας μοναδικής ζωής.
Δημήτρης Κουτσούμπας: Τουφέκια
Μιχάλης Τσιντσίνης
10.09.2021
… Το πρόβλημα δεν είναι ότι βρέθηκαν φανατικοί που έκαναν κερκίδα στην κηδεία. Το πρόβλημα είναι ότι η κερκίδα βρήκε την επομένη πολιτικούς σπόνσορες, που δοκίμασαν να τοκίσουν τις ασχήμιες ως αντιπολιτευτικό κεφάλαιο.
… οι απόπειρες μικροπολιτικής καπηλείας του επιφανούς νεκρού επιβεβαίωσαν ότι ένα τμήμα του πολιτικού κόσμου μένει εγκλωβισμένο στο σκοτάδι ενός άλλου χρόνου. Τόσο εγκλωβισμένο, ώστε να μη διστάζει να σκυλεύσει τα ίδια του τα σύμβολα.
Κώστας Ιορδανίδης
09.09.2021
… Ο θάνατος του Μίκη Θεοδωράκη προκάλεσε ξέσπασμα συναισθηματικό και αυθόρμητο. Δικαίως, ασφαλώς. Η μουσική του, οικουμενική, που έφτασε έως τη Βακτριανή, το σημερινό Αφγανιστάν.
Ακόμη και η Βόρεια Συμμαχία, που υποστηριζόταν από τους Αμερικανούς, ως θούριό της επέλεξε τη μουσική του Θεοδωράκη από το «Μαουτχάουζεν», όταν κατέλαβε την Καμπούλ στις 13 Νοεμβρίου το 2001, εκδιώκοντας τους Ταλιμπάν. Ο ίδιος μάλιστα είχε σπεύσει να διευκρινίσει πως δεν ευθύνεται γι’ αυτούς που κάνουν χρήση των ρυθμών της μουσικής του.
… Η περιδιάβασή του από τον χώρο της πολιτικής τού χάρισε τον προσδιορισμό του ενωτικού Ελληνα. Η δήλωσή του «Καραμανλής ή τανκς» μετά την πτώση της δικτατορίας, η εκλογή του με το ψηφοδέλτιο της Ν.Δ. και η διετής υπουργοποίησή του από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη τού χάρισαν τον τίτλο του Ελληνα της συμφιλιώσεως.
… Διότι είναι η περιεκτικότητα του έργου του που ένωσε τους Ελληνες. Είναι μία από τις σπάνιες περιπτώσεις που μια τέχνη –σαφώς πολιτικοποιημένη– επιβάλλεται σε μια κοινωνία όπου η λυσσαλέα πολιτική αντιπαράθεση δεν έπαυσε ποτέ να κυριαρχεί.
… Κατάφερε να τραγουδήσουν ακόμη και οι πολίτες που αντιτάχθηκαν εις τον κομμουνισμό, τον θρήνο της Αριστεράς μετά την ήττα της στον οικτρό ανταρτοπόλεμο, που αυτή είχε προκαλέσει.
Δεν πρόκειται για νίκη των κομμουνιστών ή της ευρύτερης Αριστεράς, αλλά για μείζον καλλιτεχνικό επίτευγμα ενός μεγάλου καλλιτέχνη, του Μίκη Θεοδωράκη. Πρόκειται για τη δύναμη της τέχνης, που ο «πραγματισμός» της λεγόμενης Δεξιάς και των φιλελευθέρων δεν είναι εις θέσιν να εννοήσει.
Μίκης: κομμουνιστής ποιητική αδεία
Τάκης Θεοδωρόπουλος
09.09.2021
… Και περίμενα να ακούσω το «Μετά πνευμάτων δικαίων τετελειωμένων», που με συγκινεί, όχι μόνον τώρα που μεγάλωσα. Με συγκίνησε και η ομιλία της Προέδρου της Δημοκρατίας. Τι να πεις που δεν έχει ήδη ειπωθεί; Ομως το αίσθημα ξεχειλίζει από τις λέξεις, που τις έχουμε καταντήσει να ακούγονται κοινότοπες. Ηταν το σπάσιμο της φωνής της στο τέλος, αναπάντεχο είν’ η αλήθεια. Και ήταν και κάτι ακόμη. Η αναφορά της στο «έθνος». Εχουμε ξεσυνηθίσει τους επισήμους μας να αναφέρονται στο έθνος, το ελληνικό, στο βαθύ ουσιαστικό «εμείς» της ζωής μας. Δεν είναι ούτε η πολιτική, ούτε το κράτος, ούτε ο λαός. Το «Αξιον Εστί» αγγίζει την ευαισθησία του έθνους.
… ο κομμουνισμός του Μίκη ήταν ένας κομμουνισμός ποιητική αδεία. Ο Θεοδωράκης ήταν ένας κομμουνιστής ποιητική αδεία. Ηταν η εμμονή που χωρίς αυτήν η δημιουργία αισθάνεται ορφανή, η θρυαλλίδα του αισθήματός του. Γι’ αυτό και ο κομμουνισμός του Μίκη δεν είχε σχέση με την πραγματικότητα του κομμουνισμού. Ηταν δική του εσωτερική υπόθεση.
… Και όταν ζήτησε να πεθάνει σαν κομμουνιστής, απλώς ζήτησε με τον θάνατό του να δικαιώσει τον δρόμο της ζωής του. Ενας άνθρωπος που έχει συγκινηθεί από το «Πνευματικό Εμβατήριο» του Σικελιανού δεν έχει σχέση με το αποτροπαϊκό πρόσωπο του ολοκληρωτισμού. Θα μου πείτε, και ο Σικελιανός ήταν στο ΕΑΜ. Ποιητική αδεία και αυτός, όπως ο Μίκης.
Newsroom
09.09.2021
Χρειάστηκε να εκδώσουν ανακοίνωση τρία σωματεία συνθετών και τραγουδιστών. Χρειάστηκε να εξηγήσουν ότι ο Διονύσης Σαββόπουλος, φέρνοντας την παλάμη στο μέτωπο, δεν εννοούσε να χαιρετήσει στρατιωτικά τη σορό του Μίκη. Ηθελε απλώς να επαναλάβει τον χαιρετισμό που του απηύθυνε όταν ήταν ζωντανός – τη χαριτωμένη ευλάβεια του «Oh captain, my captain». Η συναδελφική συνηγορία χρειάστηκε επειδή τα στίφη των κοινωνικών δικτύων είχαν καταγγείλει τη σαββοπουλική χειρονομία σαν επίδειξη μιλιταρισμού. Υπήρξαν αριστεροί που έγραψαν ότι αυτός που δεν πήγε στρατό δεν ήξερε καν πώς να χαιρετήσει στρατιωτικά. Τα καημένα, τα στρατευμένα πληκτρολόγια. Ακόμη και ένα νεύμα τρυφερότητας πρέπει να το εντάξουν σε στρατιωτικό πρωτόκολλο. Στρατιωτάκια που βλέπουν παντού στρατιωτάκια.
Στέντωρ
Νίκος Βατόπουλος
07.09.2021
… Ο θάνατος του Μίκη Θεοδωράκη επισκίασε την τρέχουσα επικαιρότητα και κατά μία έννοια επέδρασε ενωτικά. Και επιπλέον, έδωσε ένα μέτρο μεγέθους και αξίας, και οδήγησε σε μια διαδικασία αναστοχασμού, αυτοκριτικής, ανασκόπησης και ευεργετικής νοσταλγίας. Τα χρόνια που τραγουδούσαμε τους ποιητές μας δεν είναι και τόσο μακρινά… πόσα, όμως, έχουν αλλάξει…
Ο δημόσιος αποχαιρετισμός θα έρθει και αυτός ως ένα σύμβολο μιας απροσδιόριστης αλλά υπαρκτής ανάγκης να σταθούμε απέναντι σε μια κλίμακα αξιών.
Βασίλης Νέδος
07.09.2021
… Αυτό που είναι εξαιρετικά δύσκολο να μεταφερθεί σε λέξεις είναι εκείνο το αίσθημα του κενού που προκάλεσε ο θάνατος του Μίκη. Είναι μια στιγμή βαθιάς συνειδητοποίησης πέρα από την καθημερινότητα και τις τετριμμένες και συχνά άκρως ανούσιες συζητήσεις.
Όχι, ο θάνατος δεν ήταν απρόσμενος, ιδίως για έναν άνθρωπο 96 ετών. Αλλά το κενό προκύπτει σχεδόν αβίαστα, στη σκέψη ότι ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένα πρόσωπο συνυφασμένο με αξίες που οι περισσότεροι δεν μπορούν ακριβώς να εκφράσουν σε προτάσεις, λέξεις και εικόνες. Οχι από ανικανότητα έκφρασης. Αλλά από αδυναμία περιγραφής των συναισθημάτων που μπορεί να σε γεμίζει η αίσθηση πως το εφήμερο στοιχείο της ανθρώπινης ζωής ισχύει εν μέρει για κάποιους. Αυτή η υποδόρια αίσθηση μετατρέπει τις σκέψεις για το καθημερινό, τις ανησυχίες, το άγχος, τις αγωνίες σε περιτρίμματα, μπροστά σε αυτό που μπορεί να μοιάζει άφθαρτο από τον χρόνο.
Και αν είναι γνωστό και αντιληπτό από όλους ότι εκ των πραγμάτων η τέχνη των ανθρώπων υπερβαίνει τα όρια της φθαρτής ζωής τους, η στιγμιαία συνειδητοποίηση αυτής της πραγματικότητας δημιουργεί εκείνο το κενό. Ενα κενό όπου για λίγο οι κανόνες της Φυσικής παύουν να υφίστανται και η σκέψη ταξιδεύει, η ψυχή αιωρείται και για ένα φευγαλέο δευτερόλεπτο οι ανάγκες εκμηδενίζονται.
Στο ίδιο σχεδόν υπερβατικό και εντελώς ψυχολογικό κενό επιτρέπονται τα πάντα. Αυτές οι στιγμές είναι ίσως ο λόγος που η καταγραφή της εκδημίας ενός ανθρώπου που έσπασε τα στεγανά όλων των χώρων στους οποίους εργάστηκε και περιεργάστηκε, προκαλεί αυτή την εθνική μελαγχολία. Μια μελαγχολία που, όμως, στο τέλος γλυκαίνει και παρασύρει και το συναίσθημα. Σε μια εποχή διάσπασης και αδυναμίας συγκέντρωσης, το οικουμενικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη μοιάζει με έναν αλλοπρόσαλλο πύργο που τρυπάει τα σύννεφα. Εναν πύργο στον οποίο μπορούν να ανεβούν και να περιδιαβούν όλοι.
Δημήτρης Ρηγόπουλος
07.09.2021
… Για να φτάσουμε στο 2021 και να βρεθούμε όλοι μαζί στο ίδιο βαγόνι: αυτοί που αγάπησαν με πάθος το έργο του Θεοδωράκη, όσοι κρατούσαν όλα αυτά τα χρόνια τις αποστάσεις τους κι αυτοί που δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι προσωπικότητες αυτής της εμβέλειας «γράφουν» μέσα μας πολλές φορές ερήμην μας. Και την ώρα του αποχαιρετισμού δεν λέμε αντίο μόνο στον εκλιπόντα, αλλά και σε ένα ολόκληρο κομμάτι από τη ζωή μας. Αυτό κάνει μια απώλεια «εθνική», μια απώλεια που μας θύμισε πως ό,τι κι αν κάνουμε παραμένουμε στον πυρήνα μας παιδιά του 20ού αιώνα.
Νίκος Κωνσταντάρας
05.09.2021
… «Ο Μίκης είναι φουσκωμένο ποτάμι που παρασέρνει ό,τι βρει μπροστά του. Μέσα του θα βρεις ό,τι είναι όμορφο και σημαντικό, μαζί με συντρίμμια από χωριά και ψόφιες αγελάδες», άκουσα κάποτε τον Νίκο Κούνδουρο να σχολιάζει με χαμόγελο, αναφερόμενος σε μία από τις ανατρεπτικές θέσεις του φίλου του, σε μια εποχή όπου ό,τι έλεγε ο Μίκης γινόταν τροφή συζητήσεων και αναλύσεων. Μπορούσε να υιοθετήσει ιδέες που εξόργιζαν και τους φίλους του – όπως όταν ισχυριζόταν ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου συνδεόταν με τη συμμορία της «17 Νοέμβρη». Μπορούσε, επίσης, σε στιγμές κινδύνου να κατευνάσει τα πνεύματα.
… Ο μόνος Ελληνας με το ηθικό ανάστημα να τον ακούν όλοι χρησιμοποίησε αυτή τη δύναμη προς όφελος της χώρας. Ενίοτε, δηλώσεις του υπέρ του αγώνα άλλων λαών, όπως των Παλαιστινίων, προκαλούσαν ταραχή. Αυτές πήγαζαν από το ίδιο πνεύμα του Μίκη που απαιτούσε ελευθερία και δικαιοσύνη και στην Ελλάδα και οπουδήποτε έβλεπε την αδικία, ασχέτως της πολυπλοκότητας της υπόθεσης ή τα αισθήματα των εμπλεκομένων. Δεν χαριζόταν ούτε στη Δεξιά ούτε στην Αριστερά.
Η μεγαλύτερη δύναμη που άσκησε ο Μίκης πάνω στους Ελληνες ήταν το παράδειγμα της ζωής του. Δεν απέφευγε τα δύσκολα. Τα αντιμετώπιζε με όλο το ταλέντο και τη δύναμή του, με τη γοητεία, τα σφάλματα και το πάθος του, με αυτοπεποίθηση, με τη σιγουριά ότι δικαιούμαστε κάτι καλύτερο. Ενσάρκωσε τις αρετές και αδυναμίες του έθνους μας και, την ίδια ώρα, ήταν λαμπρός πολίτης του κόσμου: επιτυχημένος, ευθύς, μοναδικός.
Σταύρος Παπαντωνίου
05.09.2021
… Ο πρόεδρος μάλιστα θύμισε πως το ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων το 2009 –επί προεδρίας Δημητρίου Σιούφα– είχε παρουσιάσει έναν τόμο με τίτλο: «Μίκης Θεοδωράκης, συνθέτης, πολιτικός, στοχαστής». Στον τόμο αυτό, ο Μίκης γράφοντας τον πρόλογο είχε κάνει διπλή κατάθεση ψυχής. Αφενός αναφέρει πως από όλες τις πλευρές του που παρουσιάζονται στην έκθεση αυτή, του συνθέτη, του στοχαστή και του πολιτικού, προτιμάει αυτή του πολιτικού. «Του ενεργού Πολίτη», όπως λέει χαρακτηριστικά, που «χαρακτηρίζει περισσότερο από κάθε τι άλλο την προσήλωσή μου σε ό,τι αγάπησα περισσότερο στη ζωή μου: την πατρίδα και τον λαό μας». Σε άλλο σημείο ο μεγάλος Μίκης κάνει δεύτερη κατάθεση ψυχής και λέει: «Η εθνική ενότητα, όπως ασφαλώς γνωρίζετε, υπήρξε ανέκαθεν η μεγάλη ουτοπία της ζωής μου». Αυτή η ουτοπία όμως είναι αυτή που έκανε όλη την Ελλάδα να τον αγαπήσει ως αυτό που πραγματικά ήταν: ένας πανέλληνας.
Στο μέλλον, σίγουρα και παντοτινά
Μαρία Κατσουνάκη
04.09.2021
… Σε εποχές μισαλλόδοξων φωνών και επικίνδυνων ακροτήτων, έρχεται ο ήχος από μια εκπομπή του Μάνου Χατζιδάκι (από το χθεσινό podcast του Ράδιο «Κ») για να θυμίσει ότι για να είναι κάποιος Μεγάλο Μέγεθος δεν αρκεί μόνο το χάρισμα, το ταλέντο. Χρειάζεται η διαρκής υπέρβαση της ανθρώπινης μικρότητας, η γενναιότητα της γενναιοδωρίας. Ο πρωταγωνιστής να μπορεί να μοιράζεται τον ρόλο κι αυτό αποτελεί υπόδειγμα, αν όχι τη στιγμή που συμβαίνει, σε βάθος χρόνου.
Ο Χατζιδάκις παραδέχεται, χαριτολογώντας, ότι όταν του ζητούν αυτόγραφο στον δρόμο, συνήθως τον μπερδεύουν με τον Τόνη Μαρούδα! «Δεν συμβαίνει το ίδιο με τον Μίκη Θεοδωράκη γιατί και τον γνωρίζουν και τραγουδάει. Αλλά ποιοι είναι αυτοί που ξέρουν τη μουσική του σημασία μέσα στον χώρο μας;», αναρωτιέται. «…Οτι δεν έγραψε μόνο τον Ζορμπά ή το Πέντε πέντε δέκα που πολύ νομίζουν πως εκεί τελειώνει η προσφορά του. (…) Ο Θεοδωράκης είναι βαθιά και πλατιά μουσικός και λειτουργεί παράλληλα σε άλλες λιγότερο γνωστές στιγμές με ακρίβεια και με συνείδηση των πηγών του και των στόχων του. Με ευαισθησία και με τεχνική απαράμιλλη και αυτές είναι οι στιγμές που τον τοποθετούν στο μέλλον σίγουρα και παντοτινά».
Ηλίας Μαγκλίνης
04.09.2021
… Υπάρχουν μουσικές που σε κάνουν να ξεχνάς. Και υπάρχουν μουσικές που σε κάνουν να θυμάσαι. Τι; Ο καθένας ας διαλέξει τη δική του μνήμη (ή μάλλον ας τον διαλέξει η δική του μνήμη). Η μουσική του Θεοδωράκη ανήκει σαφώς στη δεύτερη κατηγορία.
Νίκος Βατόπουλος
04.09.2021
… Η καινοτομία που έφερε μεταπολεμικά ο Μίκης Θεοδωράκης υπονοούσε μια επανεκκίνηση, περισσότερο, όμως, δήλωνε μια πρόθεση. Ηταν μια ανάγκη συμπερίληψης (και όχι αποκλεισμού) και ίσως επανερμηνείας του ελληνικού τρόπου, με υλικά έναν νέο αλλά οικείο ήχο και σαφώς μια γλώσσα που αντλούσε από την ποίηση. Διεθνώς, ήταν μια σπάνια και πολύτιμη σύμπραξη μουσικής και γλώσσας. Ενα ιδίωμα. Και η επανάσταση αυτή συνέβαινε ταυτόχρονα και παράλληλα με την οικονομική και κοινωνική μεταμόρφωση μιας χώρας. Η πνευματικότητα της κατά τα άλλα υλιστικής και φιλισταϊκής Ελλάδας του ’60 είναι ένα φυσικό παράδοξο μιας εθνικής μεταμόρφωσης.
Για κάθε Ελληνα διαφορετικών γενεών, η παρακαταθήκη του Μίκη Θεοδωράκη αγγίζει κάτι βαθύ. Ισως δύσκολο να μεταφραστεί σε λέξεις, και ενδεχομένως αντιφατικό και φευγαλέο. Ορίζει μια βαθιά συγκίνηση για όλα όσα αγαπάμε στην Ελλάδα, για όλα όσα φέρουμε μέσα μας, για όλα όσα μας ενώνουν. Η έξοδος του Μίκη επανέφερε, έστω πρόσκαιρα, μια ηθική κλίμακα αξιών.
Αλέξης Παπαχελάς
03.09.2021
Η χρήση του όρου «τέλος εποχής» πρέπει να είναι εξαιρετικά επιλεκτική για να μη γίνει κλισέ. Σήμερα όμως νιώθουμε, βιωματικά και όχι εγκεφαλικά, ότι ναι, ο θάνατος του Μίκη είναι τέλος εποχής. Ισως γιατί νοσταλγούμε την αισιοδοξία, το ξέσπασμα και τη σχετική αθωότητα των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης, όταν οι παρέες τραγουδούσαν αγκαλιασμένες Θεοδωράκη και εκείνος σε ρόλο εθνικού μαέστρου μάς ξεσήκωνε και μας πάθιαζε. Υπήρχε βέβαια πάντοτε κάτι πολύ αντιφατικό γύρω από τον Μίκη, καθώς τραγουδούσαν τα τραγούδια οι ανοιχτόμυαλοι αστοί και οι ακραία ριζοσπαστικοποιημένοι νέοι. Ηταν σαν να έσερνε ο ίδιος έναν ατέλειωτο χορό στον οποίο έμπαινε και ακολουθούσε το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού.
… Καθώς τον αποχαιρετούμε και μαζί του μια εποχή, δεν θέλουμε να ξεμπλέξουμε τον μύθο από τον Μίκη, θέλουμε να τον έχουμε στο μυαλό μας όπως τον νιώσαμε, όπως μας σφράγισε. Και να τον ακούσουμε να μας αποχαιρετά:
«Δρόμοι που χάθηκα
Γωνιές που στάθηκα
Δάκρυα που πίστεψα
Πικρό το βράδυ φτάνει
Νύχτες που έκλαψα
Γέφυρες που έκαψα
Αστρα π’ αγάπησα
Που πάω και τι θα βρω
Πικρό το βράδυ φτάνει»
«Σήμερα αποχαιρετάμε τον Μίκη Θεοδωράκη, όλοι μαζί, όλες οι ηλικίες κι όλες οι γενιές. Και αυτές που μοιράστηκαν μαζί του βιωμένες εμπειρίες, και αυτές που εισέπραξαν τα τραγούδια του σαν ένα κάλεσμα για την υπέρβαση του ατομικού και τη συνάντηση με τους άλλους· σαν ένα κώδικα που υπερέβαινε τις συγκυρίες, σηματοδοτώντας την αντίσταση, την ελπίδα, τη συντροφικότητα, τη συλλογική διεκδίκηση· σαν ένα μήνυμα ελευθερίας. Και μαζί με τους μεγαλύτερους, τον αποχαιρετούν και οι νεότερες γενιές, τα παιδιά και οι έφηβοι. Γιατί και οι νέοι μας συγκινούνται όταν τραγουδούν το «Ένα το χελιδόνι» στα σχολειά τους, παρασυρμένοι από τον εγερτήριο άνεμο που διαπερνά τους στίχους και τη μουσική. Εκείνο τον σχεδόν μεταφυσικό άνεμο-ζωοδότη μιας εποχής οδύνης αλλά και ανάτασης, αγώνων και μεγάλων οραμάτων.
Τον αποχαιρετούν οι άνθρωποι, αλλά και οι τόποι. Οι τόποι που τους έζησε σαν δωρεά, τόποι μυρωμένοι των παιδικών του χρόνων, η Χίος, η Μυτιλήνη, τα Γιάννενα, το Αργοστόλι, ο Πύργος, η Πάτρα, η Τρίπολη, όπου και έδωσε την πρώτη του συναυλία σε ηλικία 17 ετών με το έργο του «Κασσιανή»· οι τόποι της νιότης του – η Αθήνα, τα Χανιά, η Αλεξανδρούπολη – και της διεθνούς του αναγνώρισης: από το Παρίσι ως τη Μόσχα, από το Τελ Αβίβ ως τη Στοκχόλμη, από το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη ως την Αβάνα. Αλλά και οι τόποι της εξορίας, η Ικαρία, η Μακρόνησος, η Ζάτουνα της Αρκαδίας, ο Ωρωπός, τους οποίους ο συνθέτης μετέτρεψε σε εστίες δημιουργικής έμπνευσης, καταφέρνοντας έτσι να ακυρώσει έμπρακτα τη φίμωσή του.
Ο Μίκης Θεοδωράκης επέδρασε καταλυτικά στο αισθητικό, το ηθικό, το πολιτικό μας φρόνημα. Δημιούργησε ένα ιδιαίτερο μουσικό σύμπαν, μέσα από τον πλούσιο συγκερασμό δημοτικής παράδοσης και βυζαντινού μέλους, λαϊκού τραγουδιού και σύγχρονων αρμονικών κατακτήσεων, θέλοντας να εκφράσει, καθώς έγραφε το 1972, «την απέραντη ευαισθησία και το ένθεο πάθος του λαού μας». Έβαλε τους στίχους των ποιητών μας στο στόμα του καθένα από μας και τους έκανε κοινό μας κτήμα, σε τέτοιο, μάλιστα, βαθμό, «ώστε ακούγοντας ένα τραγούδι, να μη μπορείς να φανταστείς τη μουσική με άλλο κείμενο, ούτε όμως και το ποίημα με διαφορετική μουσική», όπως σημείωνε ο ίδιος. Έδωσε ρωμαλέα αγωνιστικότητα στο ελληνικό τραγούδι, δραματική διάσταση στις επικές του συνθέσεις, λυρική ομορφιά και υπόρρητη μελαγχολία στις μπαλάντες του.
Έλληνας και οικουμενικός, πατριώτης και διεθνής, ο Μίκης Θεοδωράκης υπήρξε σύμβολο και παράδειγμα μαζί. Σύμβολο της υπεύθυνης ατομικής στάσης απέναντι στα σκληρά αιτήματα της Ιστορίας, συνέδεσε το όνομά του, ήδη από τα πρώτα του νιάτα, με το ΕΑΜ και την αντίσταση την περίοδο της ναζιστικής Κατοχής. Με την πολιτική και πολιτιστική έκρηξη της δεκαετίας του εξήντα, με τους Λαμπράκηδες και το κίνημα της ειρήνης, με την αντιδικτατορική δράση εναντίον της χούντας των συνταγματαρχών. Στη μεταπολίτευση, υπερασπίστηκε σθεναρά τη «λύση Καραμανλή», την ενότητα της αριστεράς, την υπόθεση της Κύπρου, την εθνική συμφιλίωση. Παράδειγμα θάρρους στην έκφραση γνώμης και τόλμης στη διατράνωση των πιστεύω του, αψήφησε διώξεις, συλλήψεις, εκτοπισμούς, διαψεύσεις, πικρίες – το βαρύ προσωπικό κόστος της συνέπειάς του ως πνευματικού πρωτοπόρου στο ηθικό χρέος απέναντι στην πατρίδα και τους ανθρώπους της, όπως το αντιλαμβανόταν και το όριζε ο ίδιος. Διακινδύνευσε για χάρη των κοινών, προσφέρθηκε στον διάλογο και στην κριτική, αντιστάθηκε στις δεσμεύσεις του μύθου του. Υπόδειγμα της διάχυσης του εαυτού μέσα στα πολλά πρόσωπα της κοινωνίας, κινήθηκε με την ίδια άνεση και ζωντάνια στους πιο διαφορετικούς κοινωνικούς χώρους, είτε ανάμεσα στους συγχωριανούς του και τους φίλους του από τα παλιά, είτε ανάμεσα σε πολιτικούς ηγέτες παγκόσμιου βεληνεκούς. Τόσο η δημιουργία όσο και η πολιτική του στάση καθορίστηκαν πάντοτε από την πεποίθηση ότι ποιητική ύλη και ποιοτική αλήθεια μπορεί να βρει ο καλλιτέχνης στους κόλπους του λαού· και ότι χωρίς την πίστη στον λαό του κανείς δημιουργός δεν μπορεί να ανοίξει τα φτερά του στον κόσμο.
Άνθρωπος της πράξης και ταυτόχρονα ρομαντικά υπερβατικός, κατάφερε, ως το τέλος της ζωής του, να ηλεκτρίζει με την παρουσία του το συναίσθημα όλων μας. Μολονότι πολιτικά υπήρξε μοναχικός – «μόνος, ανένταχτος, ανεξάρτητος, αυτοστρατευμένος», αυτοχαρακτηριζόταν – δεν πρόδωσε ποτέ τις τρεις δεσπόζουσες της ζωής του: την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας, την απαίτηση για κοινωνική δικαιοσύνη, την αφοσίωση στα υψηλά προτάγματα της τέχνης του. Έγινε έτσι ένας παιδαγωγός του έθνους, που με την πολιτισμική και κοινωνική του παρέμβαση άλλαξε την Ελλάδα και τον καθένα μας με τρόπο πιο έμμεσο αλλά και πιο βαθύ απ’ όσο μπορούμε να διαγνώσουμε σήμερα.
Μαχητικός, χειμαρρώδης, ακατάβλητος, διέρρηξε τα όρια της εθνικής μας μοναξιάς, της ηττοπάθειας, της αποθάρρυνσης, και συνταιριάζοντας το εθνικό με το πανανθρώπινο, έδειξε έναν δρόμο για τη σφυρηλάτηση της νεοελληνικής μας ταυτότητας. Μας έδωσε τον ανεκτίμητο μίτο της μουσικής του για να τον ξετυλίξουμε, να βγούμε στο ξέφωτο της δημοκρατίας και να μετατρέψουμε το σάλπισμά του σε πράξη και Πολιτεία, λογοδοτώντας στην ιστορία μας. Δηλώνοντας παρών σε κάθε καμπή της εθνικής μας περιπέτειας, πάντα μεταβολίζοντας την ιστορική στιγμή μέσα από τα χαρακτηριστικά της ξεχωριστής, έντονης προσωπικότητάς του, σφράγισε ανεξίτηλα την ελληνική ζωή. Κι αν έγινε, και θα παραμείνει εσαεί, κραταιό πολιτισμικό σύμβολο είναι γιατί στο πρόσωπο και στη δημιουργία του συναιρέθηκαν μερικά από τα πιο ενθουσιώδη, οιστρήλατα, οραματικά στοιχεία της νεοελληνικής ιδιοπροσωπίας.
Με σεβασμό και συγκίνηση, εκ μέρους όλων των Ελλήνων, αποχαιρετώ τον Μίκη Θεοδωράκη. Θα είναι πάντα εδώ, ένα άνθος φυτρωμένο στην ώριμη μνήμη όλων μας».
Παντελής Μπουκάλας
03.09.2021
… Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μίκης όσων τον αγαπούν σε χρόνο ενεστώτα, ήταν και θα είναι Ενας, δεν ήταν όμως ένας: πολλαπλός, πολύτροπος, ένα πολυφωνικό τραγούδι μόνος του, μια τεράστια, πηγαία δύναμη, κάποτε ατιθάσευτη και από τον ίδιο. Πρωταγωνιστικά παρών σε όλους τους κρίσιμους αγώνες του τόπου, είδε φίλους του να στέκονται απέναντί του και πολέμιούς του να υποκλίνονται στο ύψος του· οι υποκριτές εξ αυτών απλώς εκμεταλλεύτηκαν το πάθος ενός «εσαεί ΕΑΜίτη» για την προκοπή του τόπου.
«Εσαεί ΕΑΜίτη», πολίτη που έλπιζε ότι στα κορυφαία οι Ελληνες μπορούν να συστρατευτούν, τον χαρακτήριζε προ ετών ο Γιώργος Βότσης σε συνέδριο με θέμα την ποικίλη προσφορά του.
… Η προσφορά του Μίκη ανυπολόγιστη, απλώς ανυπολόγιστη. Μας συγκίνησε, μας συνάρπασε, μας ένωσε, μας δίχασε όταν θέλησε να γίνει «ο Μίκης όλων», πράγμα αδύνατο, μας γνώρισε την υψηλή ποίηση με τον πιο όμορφο και καίριο τρόπο: του λαϊκού τραγουδιού. Ρίτσος, Ελύτης, Βάρναλης, Αναγνωστάκης, Σεφέρης, Σικελιανός, Λειβαδίτης, Κατσαρός, Χριστοδούλου, Ελευθερίου τραγουδήθηκαν από χιλιάδες παθιασμένα, εναρμονισμένα στόματα. Δεν ήταν μόνος του ο Μίκης σ’ αυτή τη δική μας πολιτιστική επανάσταση, ήταν όμως ηγήτορας.
Γνωρίζοντας πως η πολιτική του διαδρομή τάραξε πολλούς, ο Μίκης δοκίμασε να συνοψίσει ο ίδιος τον βίο του στην προ έτους επιστολή του προς τον γ.γ. του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα: «Τώρα στο τέλος της ζωής μου, την ώρα των απολογισμών, σβήνουν απ’ το μυαλό μου οι λεπτομέρειες και μένουν τα “Μεγάλα Μεγέθη”. Ετσι βλέπω ότι τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά και τα ώριμα χρόνια μου τα πέρασα κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ. Για τον λόγο αυτό θέλω να αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής». Κι ας ήξερε ότι το 1974 δεν εξελέγη βουλευτής της Ενωμένης Αριστεράς επειδή το ΚΚΕ σταυροδότησε έναν «δικό του». Το μέγεθός του το απορρόφησε η μικρότητα.
Τασούλα Καραϊσκάκη
03.09.2021
Ηταν τέτοιου μεγέθους προσωπικότητα ο Μίκης Θεοδωράκης, που τα επίθετα – αξεπέραστος, τεράστιος, μοναδικός κ.ά.–, τα φθαρμένα από τη χρήση δεν αρκούν, ίσως ακόμη και να απομειώνουν το ανάστημά του, την πρωτοτυπία της λάμψης του.
Αλλά και τα ουσιαστικά, αγώνας, πόνος, εξορία, βασανιστήρια, αντοχή, αντίσταση, αδελφοσύνη, δημιουργικότητα, αποθέωση, αποδεικνύονται λίγα. Καθώς δεν μπορεί παρά να υπάρχει μόνο ένας μικρός αριθμός τοποθετήσεων απέναντι στις τρανταχτές μορφές, το πνεύμα όλων χθες επινοούσε νέους χαρακτηρισμούς, αναβάπτιζε τα στοιχεία, αναζητούσε νέα κατηγορήματα για να περιγράψει τα αισθήματα για την απώλεια του Ελληνα κολοσσού της μουσικής.
… «Συνέδεσα τη ζωή μου με τους άλλους, δεν μπορώ μόνος…» είχε πει σε συνέντευξή του στη Γιώτα Συκκά. «Ζω όταν υπάρχουν γύρω μου έντονα γεγονότα. Οταν υπάρχει ιστορική δίνη που τυλίγει τους πάντες και τα πάντα. Αν τελικά βγεις σώος μέσα απ’ αυτήν, δεν είσαι πια ο ίδιος». Είσαι ίσως περισσότερο σοφός, ίσως καλύτερος. Ας την καταθέσουμε σαν ευχή από εκείνον που θα προτιμούσε να ζήσει σαν πλατάνι πλάι σε δροσερό ποτάμι, όμως τελικά έζησε, ως «άνθρωπος, ως λάθος της φύσης», για να γράφει και να παίζει μουσική συγκλονίζοντας τα πλήθη…
Μιχάλης Τσιντσίνης
03.09.2021
… Αν θέλει κανείς να ζυγίσει το μέγεθος του Θεοδωράκη, πρέπει να το αφήσει ανοικονόμητο. Πρέπει μάλλον να τον εκτιμήσει όπως εκτιμά τη μουσική – προσλαμβάνοντας το νόημά της χωρίς να έχει χρεία κυριολεξίας.
Τι ήταν ο Μίκης για το έθνος; Ενας δείκτης που έδειχνε διαρκώς και πυρετωδώς προς ένα νέφος – κάτι ακαθόριστο αλλά ψηλότερο από αυτό που είμαστε. Ενας αντιδραστήρας κατακλυσμιαίων, αντιφατικών αλλά ζωτικών, μύθων.
Σάκης Μουμτζής
03.09.2021
… Ο Μίκης, που χθες ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι του, είχε ένα μοναδικό χάρισμα. Αφουγκραζόταν τα μηνύματα των καιρών και με την παλικαριά του και το παγκόσμιο κύρος του παρενέβαινε στα γεγονότα. Δεν ήταν ένας απλός θεατής τους, όπως θα μπορούσε να ήταν. Σε αυτή την περίπτωση, απλώς δεν θα ήταν ο Μίκης μας. Ο Μίκης, όμως, ανήκε στη «γενιά των ορθίων», όπως έλεγε.
Μίκης Θεοδωράκης: Τα μουσικά μονοπάτια και το γεύμα των δέκα λεπτών πίσω στον χρόνο
Γιώτα Συκκά
03.09.2021
… Οσα παράπονα και αν εξέφραζε κατά καιρούς, ο Θεοδωράκης παρέμεινε ένας ανυπότακτος της ελληνικής μουσικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Χειμαρρώδης, ενθουσιώδης, πάντα καταγγελτικός, καλλιτέχνης με εντάσεις και αίσθημα, γοητευτικός αφηγητής, με ακατάβλητη νεανική ορμή, μια φυσιογνωμία καταλύτης της ελληνικής κοινωνίας, ήταν πάντοτε παρών στις κοινωνικοπολιτικές ανακατατάξεις της χώρας. Είτε συμφωνούσες είτε διαφωνούσες μαζί του, όταν μιλούσε είχε την πειστικότητα ενός εμπνευσμένου ηγέτη και την αιχμή ενός αιρετικού. Στάθηκε δίπλα στον Ελληνα ως δημιουργός, παρηγορητής και εμπνευστής και τον ενθάρρυνε να τραγουδήσει για τη χαρά, τη λύπη, τη διεκδίκηση, την αδικία και τον έρωτα, τις προσδοκίες του.
«Βιώσατε την Ιστορία της Ελλάδας τα τελευταία 88 χρόνια. Υπάρχει κάτι που χάσατε αυτά τα χρόνια;» τον ρώτησα το 2013. «Eχασα την ευκαιρία να “φύγω” την εποχή που “ο Ηλιος ήταν βέβαιος για τον κόσμο”», απάντησε. Τον θάνατο, άλλωστε, δεν τον φοβήθηκε ποτέ.
«Έκλεισε ο κύκλος των μεγάλων συνθετών» – Άνθρωποι της Τέχνης μιλούν για τον Μίκη Θεοδωράκη
ΜΙΜΗΣ ΠΛΕΣΣΑΣ
Κατέβασε την ποίηση στο πεζοδρόμιο
Μου την έσκασε ο μπαγάσας. Είχαμε πει ότι θα φύγουμε μαζί. Δεν του το συγχωρώ. Ηταν σπουδαίος φίλος. Ταπεινός άνθρωπος. Μέγας συνθέτης, οικουμενικός. Πολλές οι συναντήσεις μας τα τελευταία χρόνια στο σπίτι του. Πηγαίναμε με τη Λουκίλα και την κόρη μας, την Ελεάνα, για μία ώρα και μέναμε τέσσερις, καταλήγοντας να τρώμε τα αγαπημένα μας αυγά… Άλλοτε ακούγαμε μαζί ένα συμφωνικό του έργο και άλλοτε μου ζητούσε να του παίξω στο πιάνο «πειραγμένα» τα τραγούδια του… Και όταν λέω «πειραγμένα», εννοώ με τζαζίστικη διάθεση… Του χρωστάμε το γεγονός ότι κατέβασε την ποίηση στο πεζοδρόμιο. Την έβαλε στα σπίτια μας με τη μουσική του. Καλό ταξίδι στον Σπουδαίο μου Φίλο, στον Αξιο Ελληνα.
ΖΟΥΛΦΙ ΛΙΒΑΝΕΛΙ
Ο τελευταίος των Μεγάλων
Ηταν μεγάλος συνθέτης, μεγάλος δημιουργός. Την ουσία της μουσικής που πήρε από τον λαό του, την έπλαθε με νέες συνθέσεις. Αυτό το κάνουν όλοι οι μεγάλοι μουσικοσυνθέτες. Ετσι έκαναν ο Μπετόβεν, ο Μπαχ, ο Βάγκνερ, έβαζαν το γερμανικό πνεύμα. Και ο Θεοδωράκης πήρε το ελληνικό πνεύμα και την ελληνική μουσική παράδοση, την έπλασε και τη μεταμόρφωσε. Ηταν και μεγάλη προσωπικότητα, δεν ήταν ένας απλός συνθέτης. Ηταν αγωνιστής, πολεμιστής. Σε όλη του τη ζωή αγωνίστηκε για την ειρήνη, για τη δημοκρατία, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για την ισότητα. Ηταν μια αξία της Ελλάδας, αλλά ουσιαστικά ήταν μια αξία που η Ελλάδα έκανε δώρο σε όλο τον κόσμο. Και ίσως ήταν ο τελευταίος Μεγάλος Ελληνας.
ΜΑΡΙΑ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗ
Παγκόσμιος, μα πάνω απ’ όλα Ελληνας
Γεννήθηκε με την ευλογία των Μουσών. Μίλησε με την οικουμενική γλώσσα της μουσικής και της ποίησης για τον άνθρωπο, τους αγώνες, τις χαρές και τους καημούς του. Ο Μίκης είναι παγκόσμιος, μα πάνω απ’ όλα είναι Ελληνας και αποτελεί την αντάξια συνέχεια των μεγάλων παραδόσεών μας. Αγωνίστηκε και υπέφερε υπερασπιζόμενος την ελευθερία, τη δημοκρατία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Είχα τη χαρά και την τιμή να υπηρετήσω το μεγάλο του έργο, μια ολόκληρη ζωή, να μοιραστώ μαζί του συγκινητικές στιγμές, την επαφή με τόσους λαούς, τους αγώνες και την ιστορία τους, δίνοντας συναυλίες σε ελληνικά και παγκόσμια ακροατήρια.
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Τέτοιο φαινόμενο δεν θα ξαναφανεί
Είναι μέγας. Τέτοιο φαινόμενο μουσικό, πολιτικό, πολιτιστικό, δεν ξαναφάνηκε ούτε θα φανεί. Σφράγισε όλον τον 20ό αιώνα. Και πάνω από όλα ήταν μέγας Ελληνας.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ
Απλός άνθρωπος, αγάπησε τον λαό
Έφυγε, αλλά μένει το έργο του, το οποίο είναι αναγνωρίσιμο παγκοσμίως. Ο συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης κατάφερε να περάσει την ελληνική μουσική σε όλο τον κόσμο. Είναι ένας συνθέτης ο οποίος, μελοποιώντας τα ποιήματα των μεγάλων Ελλήνων ποιητών, κατόρθωσε να γνωρίσουμε την ποίηση μέσα από τη μουσική του. Είναι ένας συνθέτης που αγαπήθηκε διεθνώς και που πάντα συμπεριφερόταν με τον καλύτερο τρόπο σε εμάς τους συναδέλφους του. Το ξέρω, γιατί συνεργάστηκα μαζί του και συνδικαλιστικά, ενώ είχα την τύχη να κάνω με εκείνον και ένα ταξίδι στη Νέα Υόρκη, όταν γιορτάστηκαν εκεί τα 70 χρόνια του ελληνικού ραδιοφώνου, του ράδιο Cosmos. Ηθελαν να τιμήσουν τον Μίκη και να αναθέσουν σε κάποιον Ελληνα συνθέτη να παρουσιάσει το έργο του. Είχα την τύχη να είμαι εγώ αυτός. Περάσαμε μαζί περίπου μια εβδομάδα και τον έζησα τότε σαν φίλο. Ηταν ένας απλός άνθρωπος, ο οποίος αγάπησε τον Ελληνα και την ελληνική μουσική.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΤΖΗΝΑΣΙΟΣ
Ο Μίκης είναι ένα τέλος εποχής
Ο ελληνικός λαός βιώνει σήμερα ένα πολιτιστικό και πολιτισμικό σοκ. Δεν θυμάμαι στο παρελθόν τέτοια στενοχώρια στην Ελλάδα, σαν αυτό που συμβαίνει σήμερα. Και αυτό, γιατί έφυγε ένας Ελληνας δημιουργός παγκόσμιας αναγνώρισης. Ο Θεοδωράκης διέδωσε την ελληνική μουσική διεθνώς. Μπορώ να πω ότι με τον Μίκη έκλεισε ένας κύκλος των μεγάλων συνθετών. Είναι ένα τέλος εποχής. Δεν νομίζω ότι μπορεί να ξαναβγεί με τέτοια δύναμη μουσική, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Ο Μίκης δεν ήταν μόνο ένας χαρισματικός μουσικός. Ηταν μια σπάνια ιδιοσυγκρασία ανθρώπου, που δεν παραβάλλεται με καμία άλλη, από όσες γνωρίζουμε σήμερα στην Ελλάδα. Ηταν ένας άνθρωπος που ενδιαφερόταν για την Ελλάδα, για τον απλό άνθρωπο. Ήταν αγαπητός από όλους τους Ελληνες. Ήταν ο άνθρωπος που έλεγε κάτι και αμέσως γινόταν απόφθεγμα, το οποίο ακούγεται μέχρι και σήμερα. Πιστεύω ότι τελικά, ακόμα κι αυτοί που προσπάθησαν να ακολουθήσουν τη μουσική του έκαναν μεγάλες προσπάθειες, οι οποίες απέδειξαν ότι δεν μπορεί να ξαναβγεί στο μέλλον ένας Θεοδωράκης.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΖΑΚΟΣ
Πολύτιμο κομμάτι της ζωής μας
Έζησε ευτυχώς πολλά χρόνια μαζί μας και προλάβαμε, όσοι τον αγαπούσαν και εκείνοι που η δουλειά του τους συγκινούσε και οι μεμψίμοιροι, να φτιάξουμε μια εικόνα που μας στήριξε σε δύσκολες ώρες. Ο Μίκης στήριξε τον ελληνικό λαό με τη δουλειά του, την παρουσία του, το πάθος, τον ψυχικό και πνευματικό πλούτο που έβγαινε από μέσα του. Έγινε ένα κομμάτι της ζωής μας, είναι από τα ακριβά και πολύτιμα κομμάτια της ζωής μας. Ο καθένας μας παίρνει από αυτό τον πλούτο που έχουμε συλλέξει τόσα χρόνια στη συνείδησή μας. Όταν είχες την τύχη να συνεργαστείς μαζί του και στη μουσική και το θέατρο, όταν είχες μια φιλική σχέση μαζί του ήταν ένας πλούτος. Μια ευτυχισμένη συνάντηση. Έφυγε πλήρης ημερών, βασανίστηκε στο τέλος αλλά ήταν ένας ευτυχισμένος άνθρωπος. Τιμήθηκε, αγαπήθηκε, δοξάστηκε. Και τι δεν πέρασε, ταλαιπωρίες, βασανιστήρια, φυλακές, εξορίες, κατοχή, φυματίωση. Η ζωή του είναι συνυφασμένη με την Ιστορία της Ελλάδας και κατάφερε να γίνει 97 χρονών. Τι άλλο να ποθήσει κανείς; Ήταν ευτυχία που γνωρίσαμε τον ίδιο και την τέχνη του, αυτή τη μουσική που γεννοβόλαγε. Ήταν γεμάτος.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ
Ενωσε τον κόσμο, τον σήκωσε ψηλά
Η Ελλάδα και ο κόσμος πενθούν. Άπνοια. Σαν να κόπηκε ο αέρας. Έφυγε η φθαρτή υπόσταση. Αυτό το δυνατό, στιβαρό σώμα που υπέμεινε καρτερικά και αγόγγυστα πολέμους, διωγμούς, εξορίες, φυλακές, φάλαγγα, προβοκάτσιες, κυνηγητά. Το πνεύμα όμως μένει. Αυτό το πνεύμα που έκανε την υψηλή ποίηση τραγούδι, που ένωσε τον λαό και τον σήκωσε ψηλά, με μια φωνή σε όλο τον κόσμο. Από την Κρήτη μέχρι τη Λατινική Αμερική. Ο Μίκης, ως μέγιστος εθνικός ευεργέτης, προσέφερε απλόχερα τη μουσική του, τα τραγούδια του, τον λόγο του, το υπόδειγμα της ζωής του. Ανεκτίμητη περιουσία! Τα θεμέλιά του είναι στα βουνά. Και αυτά τα βουνά καλούμαστε όλοι και κυρίως ο σκεπτόμενος και ο ανήσυχος λαός, που τόσο αγάπησε, να σηκώσει τώρα στους ώμους του, όσο αντέξει, αυτή την παρακαταθήκη. Έτσι όπως σήκωνε αυτός στους ώμους έναν αιώνα όλη την Ελλάδα έως τα πέρατα της Γης. Δεν είναι εύκολο ν’ αντέξουμε, αλλά θα προσπαθήσουμε! Μικρό παιδί με πήγε η μάνα μου, συναγωνίστριά του, στη Νέα Σμύρνη να τον δω για πρώτη φορά. Σήκωσα τα μάτια μου ψηλά, πολύ ψηλά, για να τον συναντήσω. Σήμερα τα κατέβασα για πρώτη φορά για να τον δω, για να του πω πόσο τον αγαπάμε και πόση ευγνωμοσύνη του χρωστάμε. Εμείς και ο κόσμος όλος.
ΜΑΝΩΛΗΣ ΜΗΤΣΙΑΣ
Εζησα μεγάλες στιγμές μαζί του
Σήμερα ορφάνεψε πολιτιστικά η Ελλάδα όσο ποτέ άλλοτε. Έφυγε μια κολόνα του Παρθενώνα, ο μέγιστος των Ελλήνων. Ο Μίκης ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα, μουσικά, πολιτικά, ήταν άνθρωπος των αγώνων, της δημοκρατίας και της αλήθειας. Ήταν μέγας μουσικός, τα τραγούδια του χρωμάτισαν όλη μας τη ζωή. Προσωπικά, ήταν η αιτία που έγινα τραγουδιστής, έχω ζήσει μεγάλες στιγμές μαζί του. Υπήρξε ο πολιτισμός, η Ελλάδα γενικότερα.
Views: 6
