ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΟΡΩΔΙΑ
Όπως ξέρουμε απ’ την ιστορία, ο άνθρωπος στην εξέλιξή του ένιωθε την ανάγκη να εκφράσει τα συναισθήματά του με το τραγούδι. Το τραγούδι από μονόφωνο εξελίχθηκε σε πολυφωνικό που είναι η χορωδία. Όταν λέμε χορωδία, όλοι μας εννοούμε το «συγχρονισμένο πολυφωνικό τραγούδι». Η λέξη χορωδία προέρχεται απ’ τις λέξεις «ΧΟΡΟΣ» και «ΩΔΗ», δηλ. ωδή που τραγουδιέται απ’ τον χορό, από ’κει και η φράση «ΧΟΡΙΚΟ ΑΣΜΑ».
Στο Μεσαίωνα, οι αναζητήσεις και ανακαλύψεις των μουσικών γύρω απ’ την αντίστιξη και την αρμονία, θα κάνουν την πολυφωνία να φθάσει στην τελειότητα που αργότερα εμπνευσμένοι συνθέτες γράφουν καντάτες και ορατόρια τα οποία ως γνωστό είναι ανυπέρβλητα σε ομορφιά και τέλεια σαν πολυφωνικές συνθέσεις. Αυτό οδήγησε σιγά σιγά στη σημερινή μορφή της χορωδίας που είναι εντελώς διαφορετική απ’ το χορικό άσμα, τόσο σαν σύνθεση όσο και σαν ερμηνεία. Έτσι σήμερα μπορούμε να πούμε ότι ΧΟΡΩΔΙΑ εννοούμε διάφορες φωνές που τραγουδούν ταυτόχρονα έχοντας ξεχωριστό μέρος η κάθε μια, συγκροτούν δε τη χορωδία που ανάλογα με τον αριθμό των φωνών έχουμε δίφωνες, τρίφωνες, τετράφωνες, κλπ.
Είδη χορωδιών
Αναλόγως των φωνών που τις απαρτίζουν οι χορωδίες διακρίνονται στα εξής τρία είδη:
1. Μικτή χορωδία: Αποτελείται από γυναικείες και αντρικές φωνές.
2. Χορωδίες όμοιων φωνών: Αποτελούνται μόνο από γυναικείες ή μόνο από αντρικές φωνές.
3. Παιδική χορωδία: Αποτελείται μόνο από παιδικές φωνές.
Είδη φωνών
Αναλόγως της μουσικής έκτασης που κινούνται οι φωνές χωρίζονται σε:
- Soprano (υψίφωνος), η ψηλότερη γυναικεία ή παιδική φωνή. Παλαιότερα γραφόταν στο κλειδί του ΝΤΟ της 1ης γραμμής.
- Alto, η χαμηλότερη γυναικεία ή παιδική φωνή (ο όρος Άλτο που σημαίνει ψηλός στην Ιταλική γλώσσα έχει τις ρίζες της στη διανομή της παλιάς μουσικής ως η αντρική φωνή που τραγουδούσε ψηλότερα από τον τενόρο. Σήμερα το ρόλο αυτό έχει η mezzo soprano (μεσόφωνος) και η Contralto (βαρύφωνη). Παλαιότερα η mezzo soprano γραφόταν στο κλειδί του ΝΤΟ της 2ης γραμμής και Alto στο κλειδί του ΝΤΟ της 3ης γραμμής
- Tenor (οξύφωνος), η ψηλότερη αντρική φωνή. Παίρνει το όνομά του από το ρήμα tenere (κρατώ) γιατί ήταν η φωνή που στην παλιά μουσική κρατούσε το cantus firmus. Παλαιότερα γραφόταν στο κλειδί του ΝΤΟ της 4ης γραμμής.
- Basso (βαθύφωνος), η χαμηλότερη αντρική φωνή (μεταξύ μπάσου – τενόρου υπάρχει μία ενδιάμεση φωνή, ο βαρύτονος – Barryton)
Οι γυναικείες και οι παιδικές φωνές είναι απ’ την φύση τους μια όγδοη ψηλότερες απ’ τις ανδρικές φωνές.
Κάθε φωνή έχει έκταση περίπου δώδεκα ή δεκατρείς συνεχείς φθόγγους. Η έκταση μας χρησιμεύει πολύ όταν θέλουμε να μετατρέψουμε ένα χορωδιακό κομμάτι που είναι γραμμένο για μικτή χορωδία σε ανδρική και το αντίθετο.
Φωνές μιας μικτής χορωδίας και εκτάσεις τους:
Φωνές αντρικής χορωδίας και εκτάσεις τους:
Φωνές παιδικής ή γυναικείας χορωδίας και εκτάσεις τους:
Η μεταφώνηση
Ως μεταφώνηση ορίζουμε την αλλαγή της φωνής από παιδική στη φωνή του ενήλικου ατόμου. Η διαδικασία αυτή συμβαίνει και στα δύο φύλλα με μεγαλύτερες επιπτώσεις στα αγόρια κατά την περίοδο της εφηβείας.
Η μεταφώνηση συμβαίνει μεταξύ 12ου και 16ου έτους και κρατά από λίγους μήνες ραγδαίας εξέλιξης έως τρία ή και τέσσερα χρόνια ήπιας διαδικασίας. Κατά την διάρκεια της μεταφώνησης μεταβάλλεται το πάχος των φωνητικών χορδών λόγω ορμονικών μεταβολών (εμφανίζεται μαζί με την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων και της τριχοφυΐας).
Επίσης στη διάρκεια της προμεταφώνησης το αγόρι διαθέτει τη μεγαλύτερη φωνητική έκταση από όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Στην μεταφώνηση εντοπίζεται στα αγόρια το φαλτσέτο που είναι «ψεύτικο» τραγούδι με χρήση μόνο των χειλέων των φωνητικών χορδών και καλό είναι να καλλιεργείται με προσοχή γιατί προσδίδει στη φωνή ιδιαίτερο χρώμα και ευκινησία σε ψηλούς τόνους.
Κατά την διάρκεια της μεταφώνησης η συμμετοχή των αγοριών στη χορωδία πρέπει να είναι πολύ προσεκτική και σε έργα με εκτάσεις βολικές για τη φωνή τους.
Αριθμός των φωνών μιας χορωδίας
Αναλόγως του αριθμού των χορωδών οι χορωδίες διακρίνονται σε:
1. Φωνητικά σύνολα με αριθμό μελών λιγότερα από 8
2. Χορωδία δωματίου 8-16 χορωδοί
3. Χορωδία περισσότεροι από 16 χορωδοί
Επίσης έχουμε:
• Χορωδίες a cappella (χωρίς συνοδεία κάποιου μουσικού οργάνου). Ο όρος προήλθε από το παπικό παρεκκλήσι την cappella sistina και αποδίδεται στον Palestrina.
• Χορωδίες με συνοδεία πληκτροφόρου ή συνόλων ή και συμφωνικές
• Χορωδίες με σύμπραξη συμφωνικής ορχήστρας
ΠΟΙΕΣ ΦΩΝΕΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ
ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ: Αποτελείται απ’ τις παιδικές φωνές. Συνήθως είναι δίφωνη ή τρίφωνη. Σπάνια τετράφωνη.
Α) SOPRANI
Β) MEZZO SOPRANI
Γ) CONTRALTI
Παρτιτούρα για γυναικεία ή παιδική χορωδία:
ΑΝΔΡΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ: Αποτελείται από ανδρικές φωνές.
Τετράφωνη χορωδία.
Α) TENORI I
Β) TENORI II
Γ) BARITONI (βαρύφωνοι ή πρώτοι ΜΠΑΣΟΙ)
Δ) BASSI (βαθύφωνοι ή δεύτεροι ΜΠΑΣΟΙ).
Παρτιτούρα αντρικής χορωδίας:
Η ανάμιξη των γυναικείων και ανδρικών φωνών σχηματίζει τη μικτή χορωδία που είναι και το πιο τέλειο είδος των χορωδιών. Για το είδος αυτό της χορωδίας έχουν γραφτεί αριστουργήματα της μουσικής φιλολογίας απ’ την προκλασική εποχή μέχρι σήμερα όπως ΜΟΤΕΤΤΑ – ΚΑΝΤΑΤΕΣ – ΟΡΑΤΟΡΙΑ – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ – ΡΕΚΒΙΕΜ – ΟΠΕΡΕΣ – κ.α.
ΜΙΚΤΗ ΧΟΡΩΔΙΑ: Αποτελείται από γυναικείες και ανδρικές φωνές.
Α) SOPRANI (υψίφωνες)
Β) ALTI (βαθύφωνες)
Γ) TENORI (οξύφωνοι)
Δ) BASSI (βαθύφωνοι)
Η μικτή χορωδία μπορεί να ΄ναι και πεντάφωνη, εξάφωνη, οκτάφωνη, ανάλογα με τον αριθμό των φωνών που θα έχει.
Παρτιτούρα μικτής χορωδίας σε 4 πεντάγραμμα:
Παρτιτούρα μικτής χορωδίας σε 2 πεντάγραμμα:
ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΧΟΡΩΔΙΑΣ
Για να δημιουργήσουμε μια χορωδία απαραίτητο είναι οι καλές φωνές. Ο αριθμός των φωνών μπορεί να είναι και μικρός, 10-15 οπότε έχουμε χορωδία δωματίου. Έχουμε χορωδίες με 20 έως 30 ή και 40 μέλη περίπου που μπορούν να τραγουδήσουν τις περισσότερες χορωδιακές συνθέσεις. Υπάρχουν χορωδίες που αριθμούν 70 μέλη και πάνω, μέχρι 150. Για έργα όπως ο ΜΕΣΣΙΑΣ του Χαίντελ έχει χρησιμοποιηθεί χορωδία με 200 μέλη περίπου. Πάντως ο αριθμός των φωνών της χορωδίας που θέλουμε να φτιάξουμε δεν είναι πάντοτε ορισμένος, τούτο εξαρτάται απ’ τις φωνητικές ικανότητες των χορωδιών καθώς και απ’ το είδος του ρεπερτορίου.
ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΦΩΝΩΝ ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ
Για να ακούγεται σαν σύνολο τέλεια η χορωδία και για να βλέπουν οι χορωδοί καλύτερα τον μαέστρο, όταν τραγουδούν a capella ή με συνοδεία πιάνου, πρέπει να τοποθετούνται ημικυκλικά.
Οι πιο πάνω διατάξεις στην τοποθέτηση των φωνών στη σκηνή είναι οι περισσότερο συνηθισμένες. Μπορεί όμως να συναντήσουμε χορωδίες με διαφορετικές διατάξεις.
Όταν όμως έχουμε μεγάλη χορωδία με συνοδεία ορχήστρας η διάταξη της χορωδίας θα είναι οριζόντια, οι δε φωνές θα είναι όπως στη μικτή χορωδία.
ΟΙ ΧΟΡΩΔΟΙ
Οι απαιτήσεις της χορωδίας είναι μεγάλες. Η πειθαρχία του χορωδού μέσα στο σύνολο είναι το παν, για αυτό λέγεται ότι «χορωδία θα πει πειθαρχία». Ο χορωδός πρέπει να ΄χει υπ’ όψη του ότι η χορωδία είναι σύνολο φωνών και ότι δεν πρέπει να σκεπάζει ο ένας χορωδός τον άλλο, ούτε να γίνεται επίδειξη φωνής. Πρέπει να προσέχει στον τέλειο τονισμό, στο σωστό ρυθμό, στην προφορά, κ.α. Αυτά είναι απ’ τα πιο απαραίτητα στοιχεία για να υπάρξει ένα πειθαρχημένο σύνολο. Πρέπει να προσέχει ο χορωδός κάθε λεπτομέρεια, όπως την ακριβή διάρκεια των φθόγγων και παύσεων, τους χρωματισμούς, τις αναπνοές και γενικά όλες τις οδηγίες που δίνει ο μαέστρος στις πρόβες.
ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΟΡΩΔΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΩΝΕΣ
Όταν πρόκειται να συγκροτήσουμε μια χορωδία πρέπει πρώτα πρώτα να γνωρίζουμε την έκταση της φωνής του κάθε υποψήφιου μέλους για να την κατατάξουμε σε ποια φωνή θα τραγουδάει. Γι’ αυτούς που ξέρουν τι φωνή κάνουν δεν γίνεται λόγος. Γι’ αυτούς που δεν ξέρουν τι φωνή κάνουν δεν γίνεται λόγος. Γι’ αυτούς που δεν ξέρουν ο καλύτερος τρόπος είναι να τραγουδήσουν μια μελωδία (τραγούδι) της αρεσκείας τους για να καταλάβουμε την έκταση της φωνής τους και να τους κατατάξουμε σε μια φωνή. Όταν πρόκειται για παιδιά που μπορεί να ντρέπονται ή να παθαίνουν τρακ, μπορούμε να τα βάλουμε να τραγουδήσουν όλα μαζί ένα γνωστό τους τραγούδι ή και τον Εθνικό Ύμνο απ’ όπου θα καταλάβουμε ποια απ΄ αυτά έχουν σωστή φωνή. Μετά, για να τα κατατάξουμε σε τι φωνή θα τραγουδάνε καλό είναι να τραγουδήσουν την γνωστή τους μελωδία (τραγούδι) σε διάφορες τονικότητες για να έχουμε σαφή γνώμη της έκτασης της φωνής τους.
Προσοχή όμως. Κάθε φορά που αλλάζουμε τον τόνο ενός τραγουδιού δεν λέμε στα μικρά παιδιά ότι αλλάξαμε τον τόνο, γιατί δεν θα μας καταλάβουν, αλλά μπορούμε να τους πούμε «ας τραγουδήσουμε πιο ψηλά ή πιο χαμηλά το τραγούδι μας».
ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΧΟΡΩΔΙΑΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ
Πρώτα πρώτα ο μαέστρος πρέπει να κάνει την εκλογή του τραγουδιού που θα διδάξει, δηλ. το κομμάτι που θα διδάξει να είναι μέσα στις φωνητικές δυνατότητες των χορωδών του. Μετά πρέπει να έχει διαβάσει με κάθε λεπτομέρεια ο ίδιος ώστε να το κατέχει. Καλό είναι όταν μοιράσει τις πάρτες και προτού αρχίσει η διδασκαλία να πει λίγα λόγια γι’ αυτό, όπως ανάλυση του κομματιού, την ιστορική πλευρά του, για το ύφος, για τον συνθέτη ή ότι άλλο γνωρίζει.
Μετά πρέπει να προχωρήσει στην τεχνική ανάλυση του κομματιού λέγοντας τι πρέπει να προσέξουν οι χορωδοί: διάφορες τεχνικές δυσκολίες, τυχόν μετατροπίες, χρωματισμούς, για τις αναπνοές, κλπ. Κατόπιν, αφού το πιάνο αποδώσει μια φορά το χορωδιακό κομμάτι ώστε να γνωρίζουν οι χορωδοί τι πρόκειται να τραγουδήσουν, ο μαέστρος προχωρεί στην ρυθμική και μελωδική διδασκαλία η οποία δεν γίνεται μια – μια νότα, αλλά πάντοτε με 8ες κι αν είναι δυνατόν με διπλές 8ες ώστε ο ήχος της κάθε νότας να εντυπώνεται βαθιά στη χορωδία. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο χορωδός μαθαίνει πιο γρήγορα τη φωνή του (τη μελωδία που τραγουδά). Μ’ αυτό όμως δεν έπεται ότι πρέπει να βιάζεται ο μαέστρος στη μάθηση του τραγουδιού. Αντίθετα πρέπει να προχωρεί αργά και με κάθε λεπτομέρεια, όπως είναι οι τυχόν χρωματικές αλλοιώσεις που θέλουν μεγάλη προσοχή απ’ όλους.
Η διδασκαλία σε κάθε φωνή γίνεται χωριστά. Όταν η κάθε φωνή μάθει καλά τη μελωδία της, τότε το επόμενο βήμα είναι το δέσιμο του τραγουδιού απ’ όλες τις φωνές. Καλό είναι να το τραγουδήσουν πρώτα οι δύο φωνές. Π.χ. αν είναι τετράφωνη μικτή χορωδία τραγουδούν πρώτα οι ΣΟΠΡΑΝΟ με την ΚΟΝΤΡΑΛΤΟ, μετά οι ΤΕΝΟΡΟΙ με τους ΜΠΑΣΟΥΣ κι έπειτα όλες οι φωνές μαζί. Μπορεί όμως προτού τραγουδήσουν όλες οι φωνές μαζί να βάλει κάθε φωνή να τραγουδήσει μ’ όλες τις άλλες, ξεχωριστά κάθε φορά.
Π.χ. ΣΟΠΡΑΝΟ – ΑΛΤΟ, ΣΟΠΡΑΝΟ – ΤΕΝΟΡΟΙ, κ.ο.κ. Αυτός είναι ένας πολύ καλός τρόπος διδασκαλίας.
Ο μαέστρος πρέπει να προσέξει το σύγχρονο ξεκίνημα,, την a taca όπως λέμε, ν’ αρχίσουν δηλ. όλες οι φωνές μαζί, το σύγχρονο φινάλε και ότι άλλο έχουμε πει πιο πάνω, όπως χρωματισμούς κλπ. Ο κάθε διευθυντής χορωδίας μπορεί και πρέπει να έχει δικό του τρόπο διδασκαλίας.
Για να πετύχει η χορωδία τον σκοπό της και να φέρει αποτελέσματα πρέπει να έχουν υπ’ όψη τους ο διευθυντής της κι οι χορωδοί, τα εξής:
1) Την πιστή απόδοση του μουσικού κειμένου, διάρκεια φθόγγων και παύσεων με μεγάλη σχολαστικότητα.
2) Την τονική σταθερότητα.
3) Το να έχει κάθε φωνή χωριστά και στο τέλος όλη η χορωδία, ομοιογένεια. Δηλ. να είναι μια ενιαία φωνητική ζύμη. Εδώ ο μαέστρος πρέπει να προσέξει να έχουν όλες οι φωνές την ίδια ένταση.
4) Τη σωστή άρθρωση των φωνηέντων όπως και των συμφώνων.
5) Να παίρνουν όλοι μαζί τις αναπνοές όπου πρέπει.
6) Οι χρωματισμοί και οι τονισμοί ν’ αποδίδονται με αυστηρότητα.
Αν αυτά τηρηθούν θα μπορεί μια χορωδία να έχει απόδοση στην ερμηνεία των κομματιών του ρεπερτορίου της και γενικά του σκοπού της.
Πηγές:
- Θριάσιος Μουσική Σχολή
- Σημειώσεις Νίκου Καριώτη
Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές .
Visits: 2390
