Τα άπαντα του Τσαϊκόφσκι

Του Ηλία Μαγκλίνη (Καθημερινή)

Πέθανε στην Αγία Πετρούπολη στις 6 Νοεμβρίου του 1893, σε ηλικία 53 ετών. Ισως όμως και να πέθανε δώδεκα ημέρες μετά, στις 18 του ίδιου μήνα. Το βέβαιο είναι ότι ένα πυκνό νέφος μυστηρίου καλύπτει την ημερομηνία (αλλά και την αιτία) θανάτου του Ρώσου μουσουργού Πιοτρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι. Η επίσημη εκδοχή τον θέλει να πεθαίνει από χολέρα, μία εβδομάδα μετά τη βραδιά που διηύθυνε το αριστούργημά του, τη Συμφωνία υπ’ αρίθμ. 6, γνωστή ως Παθητική (βλέπε: μελαγχολική).

Ενας ευθυτενής αστός όμως όπως ο Τσαϊκόφσκι δεν είναι δυνατόν να έπαθε χολέρα, λένε οι ειδικοί. Και ο φίλος του, ο συνθέτης Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ, θυμάται κηδεία «με ανοιχτό φέρετρο», κάτι που θα απαγορευόταν σε περίπτωση χολέρας. Κατ’ άλλους, ο πρόωρος θάνατος του συνθέτη της Συμφωνίας Μάνφρεντ οφείλεται σε αυτοκτονία συνέπεια κάποιου ανομολόγητου «σκανδάλου στην προσωπική του ζωή». Ο χαρισματικός αυτός δημιουργός υπέφερε από βαριές κρίσεις μελαγχολίας, από φοβίες (ήταν υποχόνδριος), ενώ, όπως φημολογείται έντονα πια, σε όλη του τη ζωή προσπαθούσε να καταπιέσει τις ομοφυλοφιλικές του τάσεις. Οι μουσικολόγοι ερμηνεύουν το πραγματικά συγκλονιστικό του συμφωνικό ποίημα Francesca da Rimini ως έκφραση των δαιμόνων που τον στοίχειωναν, κυρίως του σφοδρού διχασμού του απέναντι στη σεξουαλικότητά του.

Portrait of composer piotr ilyich tchaikovsky in 1863. (Photo by: Sovfoto/UIG via Getty Images)

Ενας από τους αρχιμουσικούς που έχει ερμηνεύσει υποδειγματικά το συγκεκριμένο συμφωνικό έργο του Τσαϊκόφσκι είναι ο βλοσυρός, αυστηρός συμπατριώτης του Ευγένιος Μραβίνσκι. Στα άπαντα του Τσαϊκόφσκι που μόλις κυκλοφόρησαν πρόσφατα από την εταιρεία Brilliant (The Tchaikovsky Edition), ένα σετ εξήντα δίσκων ακτίνας, περιλαμβάνονται μερικές από τις πλέον ιστορικές ηχογραφήσεις έργων του, μεταξύ αυτών και η ερμηνεία του Μραβίνσκι.

Η έκδοση περιλαμβάνει όμως και μερικά ακόμα μεγάλα ονόματα: τους Ερνέστ Ανσερμέ, Γκενάντι Ροτζεστβένσκι, Γιούρι Σιμόνοβ, Νταβίντ Οϊστραχ, Εμίλ Γκιλέλς κ.ά. Μέσα σε εξήντα CD λοιπόν ολόκληρο το corpus ενός συνθέτη που όσο τυραννίστηκε στην προσωπική του ζωή άλλο τόσο αγαπήθηκε από το κοινό – και μάλιστα το ευρύ κοινό. Ο κύριος λόγος, βέβαια, είναι τα κοσμαγάπητα έργα του για μπαλέτο, το τόσο δημοφιλές πρώτο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αλλά και οι έξι συμφωνίες. Οσοι πάντως ενδιαφερθούν για το box set ας ασχοληθούν και με την εξαιρετική σειρά έργων μουσικής δωματίου που περιλαμβάνει.

«Πάλη με τη μοίρα»

Ο Τσαϊκόφσκι συνδύασε στο έργο του τις συμφωνικές φόρμες της δυτικής μουσικής με ρωσικά παραδοσιακά ιδιώματα. Εκρηκτικός στα εκφραστικά του σχήματα, διαπότισε όλο του το έργο με την αγωνία της «πάλης του με τη μοίρα».

Προτού βρει πλήρη, οριστική παρηγοριά στη μουσική, ο Τσαϊκόφσκι προσπάθησε να ξεφύγει από τις εσωτερικές του συγκρούσεις διά της οδού του έγγαμου βίου. Ηταν μια καταστροφή. Χώρισε μετά από δύο μόλις μήνες. Το όνομά του συνδέθηκε όμως και με εκείνο μιας άλλης γυναίκας: της πλούσιας 45χρονης χήρας Μαντάμ φον Μεκ, η οποία του παρέσχε οικονομική στήριξη. Αντάλλαξαν περί τις 3.000 επιστολές αλλά δεν συναντήθηκαν ποτέ. Για κάποιο λόγο, το 1890, η κυρία αυτή διέκοψε αιφνιδιαστικά κάθε επαφή μαζί του. Ηταν και η αρχή του τέλους του.