Αναγέννηση: 1450 – 1600 μ.Χ.

Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525 – 1594)

Post author:admin
Post published:11/03/2020
Post category:Αναγέννηση 1450 – 1600 μ.Χ. / Ιστορία της Δυτικής Μουσικής
Post comments:0 Comments

Αναγέννηση: 1450 – 1600 μ.Χ.

Αναγέννηση εννοείται αυτή του ανθρώπου λόγω της συνειδητοποιημένης συνάντησής του με την αρχαιότητα, όπου ο άνθρωπος ήταν μέτρο των πάντων.
(Αναγέννηση και Ανθρωπισμός – Ουμανισμός). Ανακάλυψη του υπόλοιπου κόσμου (Αμερική)

Είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε τη μουσική της αναγεννησιακής περιόδου περισσότερο ως ένα καλλιτεχνικό ρεύμα και ως θέση της διανόησης, παρά ως ένα συγκεκριμένο σύνολο από μουσικές τεχνικές. Εξάλλου, η μουσική άλλαξε τόσο ραγδαία μέσα σε αυτό τον ενάμιση αιώνα και με τόσο διαφορετικούς ρυθμούς και τρόπο στις επιμέρους ευρωπαϊκές χώρες, που (όπως ήδη αναφέρθηκε) δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για ένα ενιαίο αναγεννησιακό στιλ. Συνοπτικά, η μουσική κατά τον πρώτο αιώνα της αναγέννησης κυριαρχείται από το γαλλοφλαμανδικό στιλ (δηλαδή των συνθετών από τη Φλάνδρα, τη Γαλλία και την Ολλανδία). Καθώς όμως οι Γαλλοφλαμανδοί συνθέτες εγκατέλειπαν συχνά τη γενέτειρά τους, το έργο τους διαδόθηκε, ενώ παράλληλα αφομοίωνε στοιχεία από τη μουσική του τόπου που είχαν εγκατασταθεί. Ως εκ τούτου δημιουργήθηκε το στιλ που επικράτησε από το β΄μισό του 16ου αιώνα: ένας συνδυασμός του γαλλοφλαμανδικού ύφους με τοπικά στοιχεία και κυρίαρχα τα ιταλικά. Σε εκείνο το στάδιο ήρθαν στο προσκήνιο οι Ιταλοί συνθέτες. Παράλληλα η Γερμανία της Μεταρρύθμισης ανέπτυξε σταδιακά τη δική της μουσική γλώσσα, που έθεσε τα θεμέλια για την ξεχωριστή της πορεία κατά τους επόμενους αιώνες.

Ο 16ος αιώνας σηματοδοτεί μια νέα εποχή για την Ευρώπη μέσα από την τριπλή επανάσταση του Ανθρωπισμού (Ουμανισμού), της καλλιτεχνικής Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης που επηρεάζει όλη τη χριστιανοσύνη καθώς βγαίνει από το Μεσαίωνα. Αμφισβητώντας τις αλήθειες των προηγούμενων αιώνων, ο Ανθρωπισμός (το βασικό ρεύμα διανόησης της εποχής) επιχειρεί να ορίσει ξανά τις αξίες της αρχαιότητας για να τις συμβιβάσει με το χριστιανικό πνεύμα. Η βασική διαφορά της νέας αυτής περιόδου από το Μεσαίωνα βρίσκεται στην αντίληψη για τον άνθρωπο, ο οποίος έρχεται στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο όρος “Αναγέννηση” χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1855 από τον ιστορικό Jules Michelet στην πραγματεία του “Η Ιστορία της Γαλλίας”. Έκτοτε υιοθετήθηκε από ιστορικούς του πολιτισμού και της τέχνης (και από ιστορικούς της μουσικής), συνδέοντάς τη με τη περίοδο από το 1400-1450 έως το 1600 και διακρίνοντάς την περισσότερο ως φάση της διανοητικής και πολιτιστικής ιστορίας παρά της κοινωνικοπολιτικής. Ο όρος ανα-γέννηση ήταν αρκετά εύστοχος για να χαρακτηρίσει την περίοδο αυτή, καθώς αναφερόταν στο ανανεωμένο ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα που ξεκίνησε στην Ιταλία και εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο κομμάτι της Ευρώπης.

Οι μελετητές και οι καλλιτέχνες του 15ου και του 16ου αιώνα επιθυμούσαν να επαναφέρουν τα ιδεώδη των πολιτισμών της κλασικής (προχριστιανικής) εποχής και συγκεκριμένα του ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού. Συνεπώς, η ιδέα της ανα-γέννησης αφορούσε στην επιστροφή στις ανθρώπινες αξίες, χωρίς όμως απαραίτητα να τις αντιπαραθέτει με τις θρησκευτικές, που ήταν το κυρίαρχο στοιχείο κατά την περίοδο του Μεσαίωνα. Η ολοκλήρωση του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της ζωής ήταν πλέον ο σκοπός· η έκφραση όλου του εύρους των ανθρώπινων συναισθημάτων και η ικανοποίηση από τις χαρές των αισθήσεων δεν ήταν πλέον κατακριτέες. Στην Αναγέννηση οι καλλιτέχνες και οι συγγραφείς ασχολήθηκαν τόσο με κοσμικά όσο και με θρησκευτικά θέματα και προσπάθησαν να κάνουν τα έργα τους “ελκυστικά” τόσο στον άνθρωπο όσο και στο Θεό. Η ιταλική Αναγέννηση ύμνησε την ομορφιά της φύσης και του ανθρώπου και πρόβαλε την εγκόσμια ζωή.

Ο σύγχρονος άνθρωπος της Αναγέννησης, ο “άνθρωπος του κόσμου” σύμφωνα με την ορολογία του ανθρωπισμού, έπρεπε να έχει οπωσδήποτε κάποια μουσική εκπαίδευση. “Δεν είμαι ευχαριστημένος αν ο ευγενής δεν είναι και μουσικός” έγραψε ο Baldassare Castiglione στο Il libro del cortegiano (1528), το πιο διάσημο βιβλίο για τους καλούς τρόπους, το οποίο ανατυπωνόταν μέχρι το 18ο αιώνα και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Στο ίδιο βιβλίο ο Castiglione αναφέρει ότι η ανερχόμενη αστική τάξη επιθυμούσε να προσφέρει στα παιδιά της την ίδια μόρφωση με αυτή που αποκτούσαν τα παιδιά των αριστοκρατών. Για το λόγο αυτό στο πρόγραμμά του για την ανατροφή “καθωσπρέπει” ευγενών περιλάμβανε διδασκαλία οργάνων –κυρίως λαούτο και μικρά πληκτροφόρα– καθώς και τραγούδι. Εξάλλου, με την ανάπτυξη της τυπογραφίας η “μουσική κατανάλωση” αυξήθηκε σημαντικά επιτρέποντας την ενασχόληση της αστικής τάξης με τη μουσική.
Βασιλιάδες, πρίγκιπες και δούκες –ακόμη και καρδινάλιοι– ανταγωνίζονταν για το ποιος είχε τον καλύτερο συνθέτη και το πιο πολυάριθμο “μουσικό προσωπικό”.
Οι γενναιόδωροι ευγενείς πλουσιότερων περιοχών (όπως ο οίκος των Μεδίκων στη Φλωρεντία) έπαιρναν υπό την προστασία τους τους πιο ταλαντούχους μουσικούς της Ευρώπης, συμβάλλοντας έτσι καθοριστικά στο “ανακάτεμα” των στιλ και στην ανάπτυξη μιας πανευρωπαϊκής μουσικής γλώσσας. Οι μουσικοί της Αυλής, τραγουδιστές και εκτελεστές, κυμαίνονταν από δέκα ως 60, ενώ οι χορωδίες –που άκμασαν ιδιαίτερα την περίοδο της Αναγέννησης– είδαν τα μέλη τους να αυξάνονται σημαντικά (για παράδειγμα, η Χορωδία του Πάπα στη Ρώμη από 10 χορωδούς το 1442 είχε 24 το 1483). Η ενασχόληση με τη μουσική και η προστασία της καλλιτεχνικής δημιουργίας αποτέλεσαν στοιχεία κύρους και ισχύος για τους ευγενείς (θεσμός που συνεχίστηκε και τους επόμενους αιώνες). Η μουσική ψυχαγωγία χρηματοδοτούνταν για μεγάλης κλίμακας έργα, όπως τα “πλούσια” φλωρεντινά intermedi, αλλά και για μικρότερης, όπως τα “εσωτερικότερα” μαδριγάλια. Στην κοινωνία της Αναγέννησης, όπου η μουσική είχε πλέον κατακτήσει μια ξεχωριστή θέση, το κύρος των μουσικών αυξανόταν όλο και περισσότερο και οι συνθέτες δεν ήταν πια ανώνυμοι δημιουργοί.

Μορφές, Μουσικά είδη

Φωνητική μουσική: λειτουργία, μοτέτο, καντσόνα, μαδριγάλιο
Οργανική μουσική: χορευτική, τελετουργική
Μουσικό Σύστημα: Τροπικό (Εκκλησιαστικοί τρόποι)

Αναγέννηση εννοείται αυτή του ανθρώπου λόγω της συνειδητοποιημένης συνάντησής του με την αρχαιότητα, όπου ο άνθρωπος ήταν μέτρο των πάντων. (Αναγέννηση και Ανθρωπισμός – Ουμανισμός). Ανακάλυψη του υπόλοιπου κόσμου (Αμερική)

15ος αιώνας: (Φλάνδρα: Βέλγιο – Ολλανδία – Β. Γαλλία)

Γκυγιώμ Ντυφαί 1400π. – 1474, Ζιλ Μπενσουά 1400 – 1460, Ντάνστεϊμπλ 1370 – 1453 (1η Γαλλοφλαμανδική Σχολή)
Όκεγκεμ 1420 – 1495, Όμπρεχτ 1450 – 1505, Ζοσκέν Ντε Πρέ 1450 – 1521
Χένρι Ίσαακ 1460 – 1517, (2η Γαλλοφλαμανδική Σχολή)

Εξέλιξη της πολυφωνίας στην Φλάνδρα. Η αντίστιξη φτάνει στο απόγειό της.
Οι σχολές Μετρίζ.
Η αρχή της θεαματικής ανάπτυξης.
Γέννηση λειτουργίας. (Γκυγιώμ Ντυφαί)
Πρωτοεμφάνιση της μορφής της παραλλαγής (Ντάνστεϊμπλ).
Καθιέρωση 4φωνης πολυφωνίας.
Δημιουργία στυλ μίμησης. (Είσοδος φωνών)
Ανακάλυψη μουσικής τυπογραφίας απ’ τον Οτταβιάνο ντε Πετρούτσι.
Ανάπτυξη του λιντ στη Γερμανία.
Δημιουργούνται τα μέτρα (ίδια για όλες τις φωνές)

16ος αιώνας: (Ιταλία) – Στυλ A capella

Παλεστρίνα 1525 – 1594, Ορλάντο ντι Λάσσο 1532 – 1594, Μ. Πρετόριους 1571 – 1621, Τομάς Λουίς ντε Βικτόρια 1548 – 1611, Μπέρντ 1542 – 1603, Τόμας Μόρλεϋ 1557 – 1603, Γουίλμπι 1574 – 1683, Α. Γκαμπριέλι 1532-33 – 1585, Τζ. Γκαμπριέλι 1557 – 1612, Τζων Ντόουλαντ 1562 – 1626, Κλεμάν Ζενακέν (+ 1560)

Δημιουργία στυλ A – CAPPELA (Ιταλία – Ρωμαϊκή Σχολή: Παλεστρίνα).
Καθιερώνεται το αρμονικό – με συγχορδίες – στυλ απαγγελίας. Η συγχορδία δεν είναι τυχαία συνάντηση των φωνών πια.
Διατύπωση συνηχητικών κανόνων (Ζαρλίνο 1517 – 1590) – Αρχή της κίνησης της μουσικής μεταξύ ισορροπίας και έντασης.
Ανάπτυξη κι εξέλιξη του Γαλλικού τραγουδιού και διαφοροποίηση του απ’ το Γερμανικό.
Εμφάνιση μετρημένου τραγουδιού στη Γαλλία.
Εμφάνιση καινούργιων πολυφωνικών μορφών: Φρόττολα (Β. Ιταλία), Βιλανέλλα (Ν. Ιταλία).
Ανανέωση του Μαντριγκάλ στην Ιταλία, σαν την πιο τέλεια πολυφωνική κοσμική μουσική.
Δημιουργία προϋποθέσεων που θα οδηγήσουν στην όπερα και στο ορατόριο (δραματικό Μαντριγκάλ).
Εξέλιξη των οργάνων. (Τελειοποίηση πληκτροφόρων οργάνων: Τσέμπαλο Βίρτζιναλ – Σπινέτο)
Οι πρώτες προσπάθειες για μουσική καθαρά ενόργανη (μουσική για λαούτο).
Ανάπτυξη της μορφής της παραλλαγής για πληκτροφόρα όργανα (Βίρτζιναλ – Αγγλία).
Νέες πολυφωνικές μορφές που προετοιμάζουν τη φούγκα: Ριτσερκάρ – Καντσόνε – Φαντασία – Τοκάτα (Ιταλία).
Προϋποθέσεις που θα οδηγήσουν στη σονάτα και το κοντσέρτο.
Δημιουργία μουσικής ορχήστρας (Γκαμπριέλι – Βίλαερτ: Βενετσιάνικη Σχολή).